Z konsumenta zaczęło uchodzić powietrze

Wskaźniki nastrojów konsumentów od pewnego czasu przestały się poprawiać, a w Stanach Zjednoczonych i w strefie euro wręcz się obniżyły. Tymczasem to właśnie konsumpcyjny boom napędzany transferami socjalnymi był kołem zamachowym postcovidowego ożywienia.

Gospodarczą historię świata z ostatnich kilkunastu miesięcy można by streścić w dwóch akapitach. Najpierw rządy zamknęły gospodarki - oficjalnie po to, by „wypłaszczyć” falę chińskiego koronawirusa. Aby nie dopuścić do buntu i rewolucji, postanowiły płacić ludziom za niepracowanie, czy to subsydiując miejsca pracy (np. Polska, Niemcy), czy też po prostu wypłacając nadzwyczajne zasiłki pracownikom, którym zabroniono pracować (USA, Kanada, Hiszpania). Gigantyczne pieniądze na te nadzwyczajne wydatki formalnie pożyczono na rynkach finansowych, emitując obligacje skarbowe, które następnie na pniu skupiły banki centralne, płacąc za nie świeżo wykreowaną gotówkę.

Efekt był taki, że konsumenci jako grupa mieli masę pieniędzy (i nierzadko także mnóstwo wolnego czasu), ale nie mogli ich wydać, bo wiele gospodarek świata (zwłaszcza w Europie) pozostawało w okowach srogiego lockdownu. To się zmieniło wiosną 2021 roku, gdy otwarcie sektora usług wywołało konsumpcyjny boom. Zresztą już wcześniej mieszkańcy bogatego Zachodu (i w mniejszym stopniu także Polski) zaczęli masowo kupować dobra przemysłowe: meble, sprzęt agd i rtv czy elektronikę pozwalającą jako tako przetrwać wymuszone zamknięcie w domach.

Konsumpcyjny impuls

Ten covidowy impuls wyzwolił potężny popyt konsumpcyjny, któremu osłabiona koronawirusowymi restrykcjami gospodarka nie była w stanie sprostać. Pojawiła się więc wysoka inflacja będąca efektem tego, że konsumenci gotowi byli płacić więcej za pożądane dobra dzięki pieniądzom „dodrukowanym” przez władze. Ten konsumpcyjny szał wczesną wiosną pozwolił na  istotną poprawę nastrojów konsumenckich, choć o ich powrocie do stanu przedcovidowego nie mogło być mowy.

Tyle, że to jest już historią. Od czerwca miary zaufania gospodarstw domowych już się nie poprawiają, albo wręcz ulegają pogorszeniu. W Stanach Zjednoczonych indeks nastrojów konsumentów opracowywany przez Uniwersytet Michigan w sierpniu nieoczekiwanie spadł z 81,2 pkt. do 70,3 pkt. i pozostał na zbliżonym poziomie (71 pkt.) także we wrześniu. Są to wartości typowe raczej dla okresów recesji, aniżeli ekspansji gospodarczej.

Delikatniejszą reakcję było widać w Niemczech, gdzie gospodarkę „odmrożono” stosunkowo późno. Ale nawet u naszych zachodnich sąsiadów w sierpniu odnotował spadek, co tłumaczono nasileniem covidowych restrykcji  oraz przede wszystkim rosnącą inflacją.

Polski konsument koronawirusa się nie lęka

Na tym tle pozytywnie wyróżniają się najnowsze dane z Polski. Według badań Głównego Urzędu Statystycznego we wrześniu odnotowano delikatną poprawę nastrojów konsumenckich. Bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej (BWUK) podniósł się z -14,6 pkt. w sierpniu do -13,0 pkt. Natomiast wyprzedzający wskaźnik ufności konsumenckiej (WWUK) odnotował wzrost z -8,8 pkt. do -8,1 pkt. Są to rezultaty podobne jak w poprzednich kilku miesiącach. Są one jednocześnie zdecydowanie wyższe niż w czasie zimowego lockdownu, jak również zdecydowanie niższe niż przed marcem 2020 roku, gdy przybierały wartości dodatnie.

Jednakże nawet w przypadku polskiego konsumenta możemy mówić o zastopowaniu poprawy nastrojów. I trudno się temu dziwić, skoro politycy i media głównego nurtu nieustannie straszą nas nadejściem „IV fali” i każą przygotowywać się na ponowne zamknięcie gospodarki oraz zakazy w swobodnym przemieszczaniu się.

To nie COVID-19, to inflacja!

Jednakże główną przyczyną spadku morale konsumentów jest raczej nie tyle sytuacja na froncie covidowym, co narastająca z każdym miesiącem inflacja cenowa. Według Głównego Urzędu Statystycznego w sierpniu wzrost cen koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych przyspieszył z 5% do 5,5%, osiągając najwyższą wartość od 20 lat. A to jest tylko średnia, ponieważ każdy odczuwa własną inflację, zależną od struktury comiesięcznych wydatków. Najszybciej rosną ceny paliw, energii, żywności czy podstawowych usług, więc dla wielu z nas „inflacja odczuwalna” jest znacznie wyższa od gusowskich 5%.

„Kłusująca” inflacja nie jest problemem tylko polskim. To część globalnych trendów. W Stanach Zjednoczonych wskaźnik CPI także rośnie w tempie przeszło 5% rocznie. W Niemczech inflacja konsumencka zbliżyła się do 4%, a w całej strefie euro wyniosła 3%. Rosnące ceny oznaczają, że (ceteris paribus) siła nabywcza konsumentów maleje. Tj. za tą samą stuzłotówkę możemy kupić mniej dóbr niż rok temu. Owszem, równocześnie w górę idą też płace, ale to tylko średnia. Nie każdy przez ostatnie 12 miesięcy dostał podwyżkę i nie każdemu zrównoważyła ona jego własną inflację. Bo przecież ceny rosną dla każdego tak samo, ale też każdego uderza to z inną siłą. Ponadto (a może nawet przede wszystkim) inflacja zmniejsza siłę nabywczą oszczędności, co także negatywnie odbija się na nastrojach części gospodarstw domowych.

Konsumenci, widząc gwałtowne podwyżki w sklepach, wyraźnie stracili ochotę do wydawania pieniędzy, co szczególnie dobrze ilustrują dane z USA. Ale widać to także w Polsce, gdzie wysoka inflacja wyraźnie przytemperowała popyt konsumpcyjny.  Pokazały to sierpniowe statystyki sprzedaży detalicznej, która w ujęciu nominalnym wzrosła o przeszło 10%, ale realnie urosła tylko o 5,4%. Oznacza to, że deflator sprzedaży detalicznej (czyli miernik wzrostu cen w sklepach) był najwyższy od przynajmniej 17 lat.

Dodajmy do tego inne problemy, które lata miesiąc zaczną trapić konsumentów. Już niedługo dojdzie do kolejnych podwyżek cen gazu ziemnego i energii elektrycznej. Szalejąca inflacja producencka (PPI) przełoży się na wyższe ceny dóbr przemysłowych. Problemy na rynku pracy i nowe wymysłu biurokratyczne w połączeniu z mocną podwyżką płacy minimalnej w Polsce zapewne znów podniosą ceny usług. W rezultacie na przełomie roku inflacja CPI najprawdopodobniej przekroczy 6%. I choć potem powinna zacząć spadać, to raczej nie wróci poniżej 2,5-procentowego celu inflacyjnego NBP.

To wszystko w następnych miesiącach i kwartałach będzie ciążyło popytowi konsumenckiego, który przez poprzednie miesiące nakręcał koniunkturę. Jeśli równocześnie nie ruszą inwestycje przedsiębiorstw, to polską i światową gospodarkę w 2022 roku może czekać istotne rozczarowanie. Na razie ekonomiści gremialnie podnoszą prognozy dla inflacji. Będzie jednak gorzej, gdy z tego powodu zaczną obniżać prognozy dla realnego wzrostu PKB.

Źródło: